​شرح و تفسیر زیارت نامه حضرت فاطمه (سلام الله علیها)

زیارت نامه ذیل، که در تهذیب شیخ طوسی(جلد ششم، صفحه۱۰) و درمفاتیح الجنان شیخ عباس قمی به عنوان زیارتنامه دوم حضرت فاطمه(سلام الله علیها) از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است، پنج فراز دارد و هر فرازش در بردارنده پیام هایی قرآنی، کلامی، عرفانی و سیاسی است. در آستانه شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) تلاش می کنیم به اندازه فهم ناقص خود، فرازهای پنج گانه زیارتنامه را مورد شرح و تفسیر قرار دهیم.

شرح فراز اول: یَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَکِ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ

اگر بخواهیم نسبت به پیام هایی که در این فراز از زیاتنامه نهفته است، معرفت وشناخت پیدا کنیم، امکان ندارد مگر آن که به چند پرسش کلیدی که این متن در برابر ما قرار می دهد، پاسخ داده شود.

پرسش نخست این است مقصود از «خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ» چیست که خداوند پیش از آفرینش حضرت فاطمه(سلام الله علیها) وی را آفرید؟ در پاسخ باید گفت: بر پایه برخی از روایات، وجود مقدس اهل بیت(علیهم السلام) در مرتبه آفرینش دو نوع وجود و دو نشاء دارند؛

مرتبه و نشاء اول، نشاء و مرتبه ی جسمانی است، یعنی اهل بیت علیهم السلام از صلب و رحم پاک معین و در ظرف زمان و مکان معین پا به عرصه این عالم گذاشتند و پس از گذشت زمانی رحلت کرده و به شهادت رسیده و یا می رسند.

نشاء و مرتبه دوم؛ وجود نوری و مرتبه ی تجردی است که همان آفرینش پیش ازآفرینش جسمانی است، یعنی خداوند متعال پیش از خلق و آفرینش جسمانی، روح مطهر آنان را از وجود نوری خود خلق کرد؛ ازهمین رو در روایت آمده است که پیامبر گرامی(صلي الله علیه و آله) در توصیف آفرینش خود و اهل بیتش فرمود:

((انَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیاً وَ فَاطِمَهَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ ع حِینَ لَا سَمَاءَ مَبْنِیهً وَ لَا أَرْضَ مَدْحِیهً وَ لَا ظُلْمَهَ وَ لَا نُورَ وَ لَا شَمْسَ وَ لَا قَمَرَ وَ لَا جَنَّهَ وَ لَا نَارَ فَقَالَ الْعَبَّاسُ فَکیفَ کانَ بَدْءُ خَلْقِکمْ یا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ یا عَمِّ لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یخْلُقَنَا تَکلَّمَ بِکلِمَهٍ خَلَقَ مِنْهَا نُوراً ثُمَّ تَکلَّمَ بِکلِمَهٍ أُخْرَى فَخَلَقَ مِنْهَا رُوحاً ثُمَّ مَزَجَ النُّورَ بِالرُّوحِ فَخَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیاً وَ فَاطِمَهَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ فَکنَّا نُسَبِّحُهُ حِینَ لَا تَسْبِیحَ وَ نُقَدِّسُهُ حِینَ لَا تَقْدِیسَ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ ینْشِئَ خَلْقَهُ فَتَقَ نُورِی فَخَلَقَ مِنْهُ الْعَرْشَ فَالْعَرْشُ مِنْ نُورِی وَ نُورِی مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ نُورِی أَفْضَلُ مِنَ الْعَرْشِ ثُمَّ فَتَقَ نُورَ أَخِی عَلِی فَخَلَقَ مِنْهُ الْمَلَائِکهَ فَالْمَلَائِکهُ مِنْ نُورِ عَلِی وَ نُورُ عَلِی مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ عَلِی أَفْضَلُ مِنَ الْمَلَائِکهِ ثُمَّ فَتَقَ نُورَ ابْنَتِی فَخَلَقَ مِنْهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فَالسَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ مِنْ نُورِ ابْنَتِی فَاطِمَهَ وَ نُورُ ابْنَتِی فَاطِمَهَ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ ابْنَتِی فَاطِمَهُ أَفْضَلُ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ فَتَقَ نُورَ وَلَدِی الْحَسَنِ فَخَلَقَ مِنْهُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ فَالشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ مِن نُورِ وَلَدِی الْحَسَنِ وَ نُورُ الْحَسَنِ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ الْحَسَنُ أَفْضَلُ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ ثُمَّ فَتَقَ نُورَ وَلَدِی الْحُسَینِ فَخَلَقَ مِنْهُ الْجَنَّهَ وَ الْحُورَ الْعِینَ فَالْجَنَّهُ وَ الْحُورُ الْعِینُ مِنْ نُورِ وَلَدِی الْحُسَینِ وَ نُورُ وَلَدِی الْحُسَینِ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ وَلَدِی الْحُسَینُ أَفْضَلُ مِنَ الْجَنَّهِ وَ الْحُورِ الْعِینِ الْخَبَرَ».

📚 (بحارالأنوار، ج،۱۵،ص۱۰)